🇳🇱 Decennia van stilstand, tijd voor verandering

Nederland staat aan de vooravond van Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober 2025, een moment dat voelt als een kantelpunt. Velen van ons hebben het gevoel dat ons land al decennialang stilstaat, ondanks economische groei en enorme innovatiekracht. We zien wel nieuwe apps en hightech startups, maar waar blijven de grote doorbraken in ons dagelijks leven? Frustratie borrelt op: belangrijke problemen worden niet opgelost en het vertrouwen in de politiek is tot een dieptepunt gezakt. Recente peilingen tonen aan dat na de politieke chaos van afgelopen jaar slechts 4% van de Nederlanders nog vertrouwen heeft in de landelijke politiek (rtl.nl). Veel mensen noemen Den Haag “één grote puinhoop” en zien politici vooral met zichzelf bezig in plaats van met onze grote uitdagingen (rtl.nl). Duidelijk is dat het zo niet langer kan. 

Forum voor Democratie (FVD) – de partij van Lidewij de Vos – spreekt in deze campagne over “een nieuwe kans om af te rekenen met de dominante trends van de afgelopen decennia” (fvd.nl). Het is tijd voor een koerswijziging. Er is behoefte aan échte verandering voor kiezers die twijfelen of balen van de stilstand. Een verandering die niet alleen gaat over beleid, maar over het herstel van de Nederlandse waardensamenleving: een maatschappij gebouwd op gedeelde kernwaarden zoals verantwoordelijkheid, vrijheid, verbondenheid, eigenaarschap en durf. In dit essay verkennen we hoe Nederland deze waarden kan herontdekken om weer in beweging te komen – optimistisch, maar realistisch.

Waar zijn de grootse projecten gebleven?

Kijk eens terug naar de hoogtepunten van onze geschiedenis. Nederland heeft altijd gedurfd groot te denken: het droogleggen van de Zuiderzee, de Deltawerken om onze voeten droog te houden, de bouw van complete nieuwe steden zoals Almere – stuk voor stuk projecten die ons kleine land wereldwijd respect opleverden en ons als volk verbonden in trots en doelgerichtheid. Zulke grootse, verbindende projecten zijn in de afgelopen decennia echter opvallend afwezig geweest. We hebben ons vooral gericht op het managen van vandaag in plaats van dromen voor morgen. 

De gevolgen van dit gebrek aan visie zien we overal. Neem de woningnood: de huizenprijzen schieten omhoog, starters kunnen nauwelijks een huis vinden, en de wachtlijsten voor sociale huur zijn eindeloos. Deskundigen schatten dat er tegen 2050 zo’n 1,65 miljoen extra woningen nodig zijn in Nederland (nickgovaart.nl) – een gigantische opgave die om een ambitieus bouwplan vraagt. Toch is er de afgelopen jaren weinig meer gebouwd dan incidentele nieuwbouwwijken, doordat grote bouwprojecten regelmatig vastlopen in regelgeving en gebrek aan politieke durf. Evenzo loopt onze infrastructuur op zijn laatste benen: veel bruggen, sluizen en wegen zijn decennia geleden aangelegd en naderen het einde van hun levensduur (consultancy.nl). Zonder snelle actie dreigt op termijn een onderhoudscrisis, met alle gevolgen van dien voor verkeer en economie. 

Waarom lukt het ons niet meer om samen de schouders onder zo’n missie te zetten? Een belangrijke reden is dat er geen groot, verbindend verhaal meer wordt verteld. We hebben de laatste jaren weinig nieuwe “Deltaplannen” of moonshots gezien die alle Nederlanders enthousiast maken. In plaats daarvan zien we besluiteloosheid en uitstel. Alles moet langs eindeloze procedures, modellen en commissies – zozeer dat politiek is verworden tot “een technisch proces zonder waarden of visie” (nieuwrechts.nl). Abstracte modellen en regelzucht leidden tot impasses zoals de stikstofcrisis, terwijl de menselijke maat en gemeenschapszin verdwenen in de achtergrond (nieuwrechts.nl). Het resultaat: tal van grote vraagstukken zitten muurvast – van asiel en immigratie tot stikstof en klimaat en het enorme huizentekort (nieuwrechts.nl). 

Dit moeten we doorbreken. Nederland heeft de middelen én de mensen met talent – denk aan onze ingenieurs, onderzoekers en ondernemers – om weer iets groots neer te zetten. Wat ontbreekt is het politieke lef en de gezamenlijke visie. Door weer te dromen en durven, kunnen we projecten starten die Nederland vooruithelpen én ons weer verbinden. Stel je voor dat we een paar nieuwe steden en woonwijken bouwen op strategische plekken, met parken, scholen en betaalbare huizen voor jonge gezinnen. Of dat we inzetten op echt moderne infrastructuur: waarom geen hyperloopverbinding die stad en regio in minuten verbindt, of zelfs een nieuw vliegveld op een eiland in de Noordzee om de druk op Schiphol te verlichten (fvd.nl)? Zulke ideeën klinken misschien als toekomstmuziek, maar ze zijn haalbaar als de wil er is. Het zijn precies dit soort vooruitstrevende plannen die vroeger vanzelfsprekend leken en nu weer broodnodig zijn.

Gezinnen en ondernemers onder zware lasten

Terwijl grootse investeringen uitblijven, zien gewone gezinnen en hardwerkende ondernemers de lasten stijgen. In plaats van verlichting kregen zij de afgelopen jaren vooral extra regels, heffingen en beperkingen te verduren. Veel mensen vragen zich af: waarom wordt het leven elk jaar duurder en ingewikkelder, ondanks al onze rijkdom? 

Neem de klimaat- en energierekeningen. Nederland voerde ambitieuze klimaatmaatregelen in, maar de kosten daarvan komen voor een groot deel op het bordje van burgers en MKB’ers. De stroomrekening steeg door extra belastingen en toeslagen voor duurzame energie, terwijl auto- en brandstofaccijnzen omhoog gingen in naam van het klimaat. Huishoudens betalen zich scheel voor energie, en bedrijven klagen dat hun internationale concurrentiepositie lijdt onder de torenhoge lasten. Lidewij de Vos heeft dit scherp verwoord in de Tweede Kamer: “Dat dit kabinet streeft naar een klimaatneutraal Nederland in 2050 en daarvoor onze energiezekerheid en welvaart opoffert, is voor mij onbegrijpelijk en totaal onverantwoordelijk.” (climategate.nl) Met andere woorden: de doelen zijn nobel, maar de weg ernaartoe lijkt buiten proportie als Nederlanders nu in de kou komen te staan – letterlijk en figuurlijk. 

Ook op het gebied van migratiebeleid voelen mensen de gevolgen van jarenlang wegkijken. Nederland heeft decennialang een hoge instroom van migranten en asielzoekers gekend, zonder dat de integratie- en huisvestingsproblemen echt zijn aangepakt (fvd.nl) (fvd.nl). Veel wijken staan onder druk, er is een tekort aan woningen en voorzieningen, en nieuwkomers krijgen niet altijd de kansen of plichten om volwaardig mee te doen. Bovendien ervaren burgers een afname van het gevoel van veiligheid en samenhang. Lidewij de Vos, die naast politica ook gewoon jonge vrouw in Nederland is, zei recent: “Als vrouw ben ik me elke dag bewust van de onveiligheid die mede het gevolg is van de massale immigratie.” (climategate.nl) Zo’n uitspraak onderstreept een breed gevoelde zorg: immigratie heeft prachtige kanten, maar ongecontroleerde migratie zonder bijbehorende integratie kan leiden tot spanningen die we niet kunnen negeren. 

En dan is er nog de bureaucratie die als een verstikkende deken over Nederland ligt. Zowel gezinnen als bedrijven hebben te maken met formulieren, loketten, voorschriften en uitzonderingen tot ze er moedeloos van worden. Ondernemers in het bijzonder zuchten onder een tsunami aan regels. Een recent ondernemersonderzoek becijferde dat een gemiddelde mkb’er nu al gauw 7 uur per week kwijt is aan administratieve regeldruk (cijferadvies.nl) – dat zijn bijna twee volle werkweken per jaar die niet naar klanten of innovatie gaan, maar naar papierwerk! Zelfs de overheid ziet inmiddels in dat het zo niet langer kan: dit najaar kondigde het kabinet aan 500 regels te willen schrappen en de regeldrukkosten met 20% te verminderen (cijferadvies.nl). Maar ondernemers zijn sceptisch (“eerst zien, dan geloven” (cijferadvies.nl)), want te vaak bleken beloftes loze woorden. Feit is dat vele kleine bedrijven worstelen door alle plichten en controles, bovenop de toch al hoge belastingen en heffingen. Zoals Forum voor Democratie het zelf treffend samenvat: “De belastingen zijn veel te hoog geworden en belemmeren innovatie en economische groei. Het overheidsapparaat heeft een verstikkende deken aan regeltjes, controlemechanismen en procedures over ons heen gelegd.” (fvd.nl) Het resultaat? Gezinnen houden minder netto over in de portemonnee, en ondernemers verliezen hun drive in een woud van regels. 

Kortom, in ons huidige Nederland voelen veel mensen zich beklemd. Beklemd door hoge lasten in naam van hoge idealen, beklemd door regels die hun vrijheid beperken, en beklemd door een gevoel van onmacht: “is dit het nu?”. Die onmacht slaat om in twijfel en apathie – iets wat we in een democratie juist niet willen. Het is hoog tijd om de lasten te verlichten en mensen weer ademruimte te geven.

Investeren in concrete toekomstprojecten

Hoe keren we het tij? Een essentieel onderdeel van de koersverandering is investeren in concrete projecten met collectieve maatschappelijke meerwaarde. In plaats van geld weg te laten lekken in ongrijpbare bureaucratie of symboolpolitiek, moeten we onze middelen gericht inzetten op tastbare verbeteringen waar iedere Nederlander beter van wordt. Denk aan de woningbouw, mobiliteit en energievoorziening – drie terreinen waarop Nederland zowel enorme uitdagingen als kansen kent. 

Woningbouw: Iedereen is het erover eens dat we snel en veel moeten bouwen. Maar het gaat erom hoe we dat doen. We moeten niet alleen losse woningen bijplempen, maar durven denken in grotere gehelen: nieuwe woonwijken en zelfs compleet nieuwe dorpen of stadskernen waar mensen graag willen wonen. Projecten die rekening houden met groen, infrastructuur en voorzieningen, zodat er leefbare gemeenschappen ontstaan – de nieuwbouwwijken als de wederopbouw van de 21e eeuw. Zo slaan we drie vliegen in één klap: we bieden gezinnen weer betaalbare huizen, nemen de druk van de ketel op de overspannen woningmarkt, en we creëren werkgelegenheid in de bouwsector. Het is een investering die zichzelf terugbetaalt in maatschappelijk welzijn. Forum voor Democratie benadrukt in haar plannen het behoud van het eigen huis en bezit voor Nederlanders, bijvoorbeeld door de hypotheekrenteaftrek te behouden en starters te helpen (fvd.nl) (fvd.nl). Het doel is duidelijk: wonen moet weer betaalbaar en zeker worden voor gewone mensen. 

Mobiliteit & infrastructuur: Een modern en verbonden land vraagt om vlotte verbindingen. Jarenlang hebben we gezien dat files groeiden en treintrajecten overvol raakten, terwijl besluitvorming over nieuwe infrastructuur eindeloos duurde. Het roer moet om: investeren in onze bereikbaarheid is geen luxe, maar noodzaak. Concreet betekent dit bijvoorbeeld wegen verbreden waar het vastloopt, knelpunten aanpakken en slimme verkeersmanagementsystemen invoeren. Ook het openbaar vervoer kan een grote kwaliteitsslag gebruiken – frequenter, betrouwbaarder, en ook buiten de Randstad goede verbindingen zodat alle regio’s meedelen in de welvaart. We kunnen inspiratie putten uit eigen geschiedenis en nieuwe technologie: zo stelt FVD voor om de aanleg van een nieuwe luchthaven op de Noordzee op te pakken (een idee dat al langer rondzingt), en te investeren in hyperloop-onderzoek als radicaal nieuwe manier van transport (fvd.nl). Dit soort ambitieuze plannen klinken misschien gedurfd, maar ze laten zien dat we weer vooruit durven kijken. Zelfs als niet elk idee morgen uitvoerbaar is, zet het de toon: Nederland kiest voor infrastructuur die onze economie versterkt en mensen dichter bij elkaar brengt. 

Energie: Een betrouwbare en betaalbare energievoorziening is de ruggengraat van onze samenleving. Toch hebben we de afgelopen jaren meegemaakt hoe kwetsbaar we zijn: gasvelden dicht, afhankelijkheid van het buitenland, en een stroomnet dat piept en kraakt onder nieuwe zonneparken en windmolens. Hoog tijd om te investeren in energie die werkt voor Nederland. Dat betekent: geen taboes, maar alle opties op tafel. Kernenergie is zo’n optie die lang onderbelicht bleef, maar nu weer terecht aandacht krijgt. Forum voor Democratie stelt voor om liefst tien nieuwe kerncentrales te bouwen en volop te investeren in innovatieve nucleaire technologie zoals thorium (fvd.nl). Het doel: volledige energie-onafhankelijkheid voor Nederland en schone, goedkope stroom voor de lange termijn. Ook pleit FVD voor het heropenen van onze schone kolencentrales en het hervatten van gaswinning in Groningen met royale compensatie voor omwonenden (fvd.nl) (fvd.nl). Dat zijn stevige voorstellen waar natuurlijk over gedebatteerd zal worden, maar ze adresseren de kern: we mogen onze eigen energiebronnen niet onbenut laten zolang er geen volwaardig alternatief is. Het gaat erom realistisch te zijn – de lampen moeten blijven branden en mensen moeten hun huis kunnen verwarmen, zonder dat de energierekening onbetaalbaar wordt. Uiteindelijk moet onze energiepolitiek gericht zijn op welvaart én duurzaamheid tegelijk, met slimme investeringen in technologie. Nederland kan bijvoorbeeld leidend zijn in waterstof, geothermie of andere innovatieve vormen van energie, mits we daarin durven investeren. 

Al deze investeringen hebben iets gemeen: ze kijken verder dan de waan van de dag en leveren collectieve meerwaarde op. Een nieuw stuk snelweg of spoorlijn komt uiteindelijk iedereen ten goede – van de forens die minder lang in de file staat tot de ondernemer die zijn goederen sneller op de plaats van bestemming krijgt. Iedere extra woning die gebouwd wordt, is een gezin geholpen en een stukje sociale vrede gewonnen. En elke opgewekte kilowattuur aan stabiele, betaalbare energie versterkt onze economie en ontzorgt onze huishoudens. Zulke projecten hebben ook een symbolische kracht: ze geven ons land weer iets om trots op te zijn, iets wat ons bindt in plaats van verdeelt. Het zijn tastbare bewijzen dat we samen vooruitgang boeken. 

Natuurlijk moeten we verstandig prioriteren en leren van de fouten uit het verleden. Geen bodemloze putten of prestigeprojecten zonder nut – we moeten kiezen voor projecten die echt nodig zijn en breed gesteund worden. Maar de laatste jaren is er eerder te véél schroom geweest dan te weinig. Het is tijd om weer te geloven dat we grote dingen tot stand kunnen brengen als we samenwerken. Investeren in onze toekomst betekent soms offers vandaag, maar het zorgt voor een sterker Nederland morgen.

Waarden als fundament van een sterke samenleving

Onder al deze plannen en beleidskeuzes ligt iets diepers: onze gedeelde waarden. Een waardensamenleving is niet zomaar een kreet – het is het besef dat materiële vooruitgang alleen zin heeft als er een stevig moreel en sociaal fundament onder zit. Wat voor samenleving willen we zijn? Die vraag moeten we durven stellen, want de antwoorden vormen ons kompas. De visie van Lidewij de Vos en Forum voor Democratie is helder: herstel van de Nederlandse waardensamenleving. Maar wat houdt dat precies in? Hieronder vijf kernwaarden die aan de basis staan van een sterke, vrije en verbonden maatschappij, en wat ze betekenen voor ons dagelijks leven:

• Verantwoordelijkheid: In een gezonde samenleving nemen mensen én bestuurders verantwoordelijkheid voor hun daden en voor elkaar. Jarenlang is er te vaak naar elkaar gewezen of afgeschoven (“Den Haag regelt het wel” of “Brussel is de schuldige”). Verantwoordelijkheid betekent terug naar het besef dat we zelf invloed hebben. Burgers die verantwoordelijkheid nemen voor hun buurt, kinderen en eigen toekomst. En politici die niet duiken bij een crisis, maar eerlijk de problemen aanpakken en verantwoording afleggen. Weg met het slachtofferdenken dat ons klein houdt – we kunnen veel aan, mits we zelf de handen uit de mouwen steken (fvd.nl).
• Vrijheid: Vrijheid is een fundamentele Nederlandse waarde. Het betekent dat ieder mens de ruimte krijgt om zijn of haar leven vorm te geven, zonder onnodige betutteling of dwang van de overheid. Vrijheid van meningsuiting, van geloof, van levensstijl – het zijn verworvenheden die we moeten koesteren. Dat betekent niet dat “ieder voor zich” geldt; wel dat de overheid een dienaar is van de burger, niet andersom. De afgelopen jaren hebben velen het gevoel gekregen dat hun vrijheid onder druk staat, of het nu ging om Corona QR-codes, een verplichte digitale munt of doorgeslagen censuur online (fvd.nl) (fvd.nl). Een waardensamenleving herstelt de balans: maximale vrijheid, beperkt alleen door het respect voor elkaars rechten. Want vrije mensen zijn creatieve, betrokken en trotse mensen – de motor van innovatie en gemeenschapszin.
• Verbondenheid: Vrijheid betekent niet dat we als losse eilandjes leven. Juist in vrijheid kiezen mensen ervoor elkaar op te zoeken en samen dingen te doen. Verbondenheid staat voor de sociale samenhang die Nederland sterk maakt. Het is de buurvrouw die een pannetje soep brengt als iemand ziek is, de gemeenschap die samen Koningsdag viert, of simpelweg het gevoel dat we ondanks verschillen bij elkaar horen. Die verbondenheid heeft het moeilijk gehad – polarisatie, identiteitspolitiek en culturele spanningen hebben kloven geslagen. Daarom is het extra belangrijk te investeren in wat ons bindt: onze gedeelde waarden en Nederlandse identiteit, maar ook praktische dingen als verenigingen, buurthuizen, sportclubs en gezamenlijke projecten. Verbondenheid betekent ook jong en oud, stad en platteland, nieuwkomer en geboren Nederlander samenbrengen. In een waardensamenleving kent en respecteert men elkaar. We hoeven het niet overal over eens te zijn, maar we voelen ons wel onderdeel van hetzelfde Nederland. Dat gevoel van samenhang willen we terug – want samen staan we sterk.
• Eigenaarschap: Deze waarde gaat over het in eigen hand nemen van onze toekomst. Te lang hebben burgers het idee gehad dat “de politiek” of “Brussel” toch beslist, en dat hun eigen stem er niet toe doet. Eigenaarschap betekent het tegenovergestelde: dat wíj de baas zijn over ons land, onze gemeenschap en ons leven. Concreet vertaalt dit zich in meer invloed voor burgers bij besluiten (denk aan referenda of lokale initiatieven) en in het gevoel dat Nederland weer van ons allemaal is. Eigenaarschap is ook een mentaliteit: problemen niet afschuiven, maar aanpakken. Als iets mis is in je wijk, trek je aan de bel of organiseer je je buurt. Als je ontevreden bent over beleid, laat je van je horen – bijvoorbeeld via de stembus. Forum voor Democratie verwoordt het als Nederland weer van ons (fvd.nl), waarin Nederlanders zich thuis voelen in eigen land en zeggenschap hebben over de koers. Met eigenaarschap herwinnen we de controle over ons eigen huis, figuurlijk maar soms ook letterlijk (denk aan de controle over grenzen, of het beschermen van eigen spaargeld en bezit (fvd.nl)). Het is het tegenovergestelde van cynisme: in plaats van “ze doen toch wat ze willen” zeggen we “dit is ons land – wij bepalen mee”.
• Durf: Geen vooruitgang zonder durf. Deze waarde, ook wel moed of lef, is essentieel om uit de impasse te komen. Durf betekent risico’s durven nemen, tegen de stroom in durven gaan als dat nodig is, en grote dromen durven najagen. Onze voorouders hadden durf – ze voeren de wereld over, bouwden dammen in zee, en kwamen op voor vrijheid tegen tirannie. Die geest van durf hebben we nog steeds in ons, maar hij raakte wat op de achtergrond door alle voorzichtigheid en “doe maar normaal”-mentaliteit. In de huidige context betekent durf bijvoorbeeld: nieuwe oplossingen omarmen ook al ogen ze spannend (zoals kernenergie of nieuwe vormen van democratie), breken met vastgeroeste patronen, en ja, soms ook impopulaire maatregelen nemen als dat op lange termijn beter is. Durf gaat hand in hand met optimisme. Het is de houding van “we kunnen het!” in plaats van “het heeft toch geen zin”. Zonder durf geen verandering – laten we dus het angstige denken van ons afschudden en weer een beetje branie tonen als land. Zoals Lidewij de Vos het jonge kiezers voorhoudt: heb het lef om tegen de gevestigde orde in te stemmen als je verandering wilt. Alleen met durf krijgen we beweging in de zaak.

Deze vijf waarden vormen samen de basis van de waardensamenleving die we willen herstellen. Het zijn waarden die allerminst nieuw zijn – ze zitten in het DNA van Nederland, in verhalen van vroeger, maar ook in de harten van mensen vandaag. We hebben ze alleen nodig weer bewust centraal te stellen. 

Een samenleving gebouwd op verantwoordelijkheid, vrijheid, verbondenheid, eigenaarschap en durf is een samenleving die tegen een stootje kan. Dan staan we klaar voor de toekomst, ongeacht welke uitdaging zich aandient. Of het nou klimaatverandering is, een volgende pandemie of een economische crisis – met deze waarden als kompas houden we koers en vergeten we nooit waarom we het doen: voor elkaar, voor onze kinderen en kleinkinderen, en voor het mooie Nederland dat we samen willen doorgeven (fvd.nl).

Optimisme en realisme: samen een nieuwe koers varen

Is dit alles wishful thinking? Zeker niet. Optimistisch zijn over Nederland betekent niet dat we naïef de ogen sluiten voor problemen. Integendeel – we kijken de werkelijkheid recht in de ogen, hoe hard die soms ook is, maar kiezen ervoor om te geloven in verbetering. Een realistisch optimisme dat ons land hard nodig heeft. Jarenlang hebben we gehoord dat veranderingen “niet kunnen” of “te ambitieus” zijn. Maar wat is het alternatief? Doormodderen op de huidige weg leidt alleen tot meer wantrouwen en verdeeldheid. 

Gelukkig zien we ook hoopvolle tekenen. Er is een groeiende groep burgers die niet langer aan de zijlijn wil staan. Mensen die zelf initiatieven starten, van lokale energiecoöperaties tot buurtpreventieteams. Jongeren die opstaan en zeggen: wij willen een stem in onze toekomst! Ook politieke vernieuwers dienen zich aan. Lidewij de Vos, lijsttrekker van Forum voor Democratie, is zo iemand die frisse energie brengt. Als jonge politica combineert zij wetenschappelijke kennis (als biochemicus) met een passie voor klassieke muziek en kunst – een brede blik die onze politiek kan verrijken (climategate.nl). De Vos heeft zich de laatste tijd geprofileerd met politieke vernieuwing: ze wil af van oude reflexen en ideologische loopgraven. Forum voor Democratie onder haar leiding zet expliciet in op een koers gedreven door waarden en gezond verstand in plaats van technocratische managementpraat. Daarmee biedt de partij een duidelijk andere keuze naast de gevestigde partijen. Het is geen geheim dat FVD scherpe kritiek heeft op het huidige beleid (denk aan klimaat en immigratie), maar de toon die De Vos aanslaat is tegelijk verbindend en toekomstgericht. Ze zoekt samenwerking met andere partijen waar mogelijk en schuwt het debat niet op de inhoud (climategate.nl). Juist dat is belangrijk: verandering realiseren doe je samen, niet door alleen maar te polariseren. 

Uiteraard zullen er altijd verschillen van inzicht blijven tussen politieke stromingen – dat is democratie. Maar de nadruk moet weer komen te liggen op het beste voor Nederland als geheel. Door scherpe contrasten te laten zien tussen de oude koers en de nieuwe koers, zonder in persoonlijke aanvallen te vervallen, kan de kiezer een heldere keuze maken. Het oude beleid bracht ons stagnatie, hoge lasten en verdeeldheid; de nieuwe koers richt zich op dynamiek, verlichting en verbinding. Dat contrast is scherp, en dat mag ook benoemd worden. Tegelijk moeten we respect houden voor elkaar. We hoeven niemand uit te schelden of te cancelen om onze punten te maken. In tegendeel, juist open debat en respect voor elkaars zorgen horen bij de waardensamenleving die we voorstaan. 

Belangrijk is ook om verwachtingen realistisch te houden. Na 22 november (de datum van de verkiezingen) is Nederland niet van de ene op de andere dag totaal veranderd. Grote projecten kosten tijd, regels afschaffen gaat niet overnight en vertrouwen herwinnen vergt geduld. Maar ergens moet een begin worden gemaakt. De omslag begint in hoofden en harten, en wordt bevestigd in het stemhokje. Door nu een duidelijke keuze te maken, geven we een signaal: het roer moet om. Dat signaal zal doorklinken in de formatie en de jaren erna. Elke lange reis begint met de eerste stap. Als wij nu kiezen voor een nieuwe richting, kunnen we over vier jaar terugkijken en zeggen: kijk, we zijn op de goede weg. Misschien zijn dan de eerste nieuwe huizen opgeleverd, de eerste paal geslagen voor een kerncentrale, of de eerste regels geschrapt die ondernemers lucht geven. Misschien merken we dat de toon in het land positiever is, omdat we samen iets aan het opbouwen zijn. Die kleine en grote mijlpalen zijn haalbaar – maar alleen als we nu de moed hebben om voor verandering te stemmen. 

Forum voor Democratie profileert zich als de partij die deze verandering mogelijk wil maken. Het programma van FVD schetst een toekomstbeeld van “een trots, veilig land waar onze waarden centraal staan en we samen bouwen aan een sterke toekomst.” (fvd.nl) Dat is geen loze slogan, maar een belofte waaraan de partij mag worden gehouden. Uiteraard moeten woorden worden omgezet in daden, en zal ook FVD zich moeten bewijzen in de praktijk. Maar één ding is zeker: de huidige weg loopt dood, en zonder nieuwe koers gaan we er niet komen. Dan zullen problemen zich blijven opstapelen en verliezen we iets kostbaars – het geloof dat Nederland zijn lot in eigen hand heeft. 

Het mooie is dat de macht om te veranderen in onze eigen handen ligt, namelijk via de democratische stem. Ons land heeft, ondanks alles, een sterke democratische traditie. Wanneer de bevolking duidelijk aangeeft dat het anders moet, dan zal de politiek moeten luisteren. Verkiezingen zijn bij uitstek het moment om dat signaal te geven. Het is zoals commentator Sebas Lammers recent schreef: pas als politiek weer gedreven wordt door waarden in plaats van technocratie, kan de overheid het vertrouwen van burgers herstellen (nieuwrechts.nl). Die omslag kunnen wij afdwingen door wat we stemmen.

Uw stem, uw toekomst

Beste lezer, uiteindelijk komt het neer op uw eigen keuze. Misschien herkent u zich in de twijfels en het verlangen naar verandering die in dit essay beschreven zijn. Misschien bent u iemand die altijd trouw op dezelfde partij stemde maar nu toch twijfelt omdat u al jaren weinig verbetering ziet. Misschien stemde u uit protest een keer blanco of bleef u thuis omdat u teleurgesteld was. Aan u allen is deze oproep gericht: denk deze verkiezingen goed na over wat voor land u wilt doorgeven aan de volgende generatie. Wilt u blijven bij hoe het was, of wilt u een sprong voorwaarts maken? 

We hebben het gehad over het herstellen van de waardensamenleving – een Nederland waarin verantwoordelijkheid, vrijheid, verbondenheid, eigenaarschap en durf geen holle woorden zijn, maar dagelijkse realiteit. Zo’n samenleving komt er niet vanzelf; die komt er als wij ervoor kiezen en ervoor werken. Uw stem op 29 oktober is een krachtig middel om richting te geven aan die toekomst. U bent niet machteloos – integendeel, juist nu heeft u de teugels in handen. 

Dit essay was gericht aan u, de kiezer die twijfelt of verandering wil. We hebben de problemen benoemd, maar ook de oplossingen en idealen waar we samen naartoe kunnen werken. Het is geen onrealistisch sprookje geweest: we hebben onder ogen gezien dat Nederland met decennia van stilstand te maken heeft gehad, maar we hebben ook laten zien dat er reële plannen en waardevolle idealen zijn om onze natie weer vooruit te helpen. Nu is het moment om daar gevolg aan te geven. 

Forum voor Democratie presenteert zich in deze verkiezingen als de partij die die koerswijziging wil inzetten. Onder leiding van Lidewij de Vos wil FVD Nederland losweken van oud zeer en vastgeroeste patronen, en opnieuw laten floreren op basis van onze gedeelde waarden. Dat is één optie – maar uiteindelijk bent ú het die kiest. In de stilte van het stemhokje gaat het niet om partijbelangen of oude gewoontes, maar om uw eigen overtuiging. 

Ik nodig u uit om uw stem bewust in te zetten voor verandering. Stem voor een Nederland dat weer groots durft te denken en waarin we elkaar vinden in plaats van verliezen. Stem voor het verlichten van de lasten voor uzelf, uw gezin, de ondernemers en alle hardwerkende mensen om u heen. Stem voor leiders die verantwoording durven nemen en een visie hebben. Misschien betekent dat voor u een stem op Forum voor Democratie – de partij die expliciet deze nieuwe koers wil varen. Misschien ook niet; dat is uw vrijheid. Maar wat u ook kiest, kies bewust. Laat 29 oktober 2025 een dag zijn waarop Nederland duidelijk maakt: wij pakken het eigenaarschap over onze toekomst terug. 

Onze waardensamenleving herstellen is geen gemakkelijke opgave, maar wel een haalbare – als we het samen doen. Het begint bij een vakje rood kleuren. Uw stem bepaalt de toekomst. Zet hem in voor een Nederland waar we over pakweg tien jaar trots op kunnen zijn, omdat we vandaag de moed hadden om voor verandering te kiezen. Samen bouwen we aan een sterker, waardegericht Nederland – laten we die kans grijpen! 

---

Betrouwbare bronnen

Wetenschappelijke publicaties

• Van Herk, H., Schoonees, P.C., Groenen, P.J.F., & Van Rosmalen, J. (2018) – “Competing for the same value segments? Insight into the volatile Dutch political landscape.” (PLOS One) – Onderzoek naar de relatie tussen persoonlijke waardenprofielen en stemgedrag. Vindt o.a. dat specifieke waardesegmenten samenhangen met steun voor bepaalde politieke partijen en dat populistische kiezers qua waardenprofiel opvallend veel lijken op niet-stemmers (journals.plos.org). Relevant omdat het het belang illustreert van gedeelde waarden voor politieke binding en deelname.
• Geurkink, B., & Miltenburg, E. (2023) – “Somber over de samenleving? Een studie naar verschillen in maatschappelijk onbehagen in Nederland.” (SCP-rapport) – Sociaalwetenschappelijke studie naar maatschappelijk onbehagen. Toont aan dat veel Nederlanders het verlies van gemeenschapszin, normen en waarden als een van de grootste problemen zien (scp.nl). Onderstreept de urgentie van het herstellen van gedeelde waarden in de samenleving om het onbehagen weg te nemen.
• Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2003) – “Waarden, normen en de last van het gedrag” (WRR Rapport nr. 68) – Rapport over de rol van de overheid en samenleving in het waarborgen van kernwaarden. Schetst centrale waarden van de open samenleving voor de toekomst – waaronder persoonlijke vrijheid, gelijkheid, solidariteit, universaliteit, rede en rechtvaardigheid (wrr.nl) – en benadrukt dat opvoeding en onderwijs cruciaal zijn om deze waarden door te geven aan nieuwe generaties. Dit vormt een inhoudelijke basis voor het essay’s pleidooi voor waardeherstel.
• Burger, M.J. & Eiselt, S. (2023) – “Subjective Well‑Being and Populist Voting in the Netherlands.” (Journal of Happiness Studies) – Analyseert of afnemend persoonlijk welzijn samenhangt met stemgedrag. Bevindt dat Nederlanders met een lager geluksgevoel significant vaker op populistische partijen (zoals FvD of PVV) stemmen, zelfs als men al rekening houdt met politieke ontevredenheid (pure.eur.nl). Geeft aan dat een gebrek aan perspectief/waardebeleving bijdraagt aan de aantrekkingskracht van populisme – en benadrukt indirect het belang van het herstel van gemeenschappelijke waarden voor maatschappelijk welzijn.
• Steenvoorden, E. & Harteveld, E. (2018) – “The appeal of nostalgia: The influence of societal pessimism on support for populist radical right parties.” (West European Politics) – Politicologisch artikel over de rol van nostalgie en pessimisme. Bevestigt dat mensen die vinden dat de samenleving achteruitgaat (waardeverlies, normvervaging) eerder geneigd zijn op radicaal-rechtse partijen te stemmen (scp.nl). Illustreert dat verlangen naar het herstel van traditionele waarden een drijvende factor is achter steun voor partijen als FvD, wat de thematiek van het essay theoretisch onderbouwt.

Journalistieke artikelen

• de Volkskrant – Intervieuw Lidewij de Vos (13 okt 2025) – “Lidewij de Vos: ‘Waar bent u op uit? Dat u kunt opschrijven dat Forum van azc’s gevangenissen wil maken?’” – Uitgebreid interview met Lidewij de Vos, de nieuwe lijsttrekker van FvD (volkskrant.nl). Zij gaat in op FvD’s standpunten en haar overname van Thierry Baudets rol. Relevant omdat De Vos hierin haar visie op Nederlandse waarden, immigratie en soevereiniteit toelicht, terwijl duidelijk wordt dat de partij onder haar leiding inhoudelijk nauwelijks verandert (nieuwe toon, zelfde kernboodschap).
• Trouw (16 sep 2025) – “FvD-leider Baudet zet stap opzij, maar een nieuwe koers valt niet te verwachten.” – Nieuwsartikel over de opmerkelijke lijsttrekkerswissel bij Forum voor Democratie (trouw.nl). Concludeert dat hoewel niet Baudet maar Lidewij de Vos de kar trekt richting de verkiezingen, de ideologische lijn – waaronder het accent op traditie en nationale waarden – ongewijzigd blijft. Deze context bevestigt dat het essay geen breuk met het verleden is, maar een voortzetting van FvD’s waardegerichte agenda in nieuwe bewoordingen.
• NOS Nieuws (4 sep 2025) – “Nieuwe FvD-lijsttrekker De Vos beëdigd als Kamerlid.” – Kort nieuwsbericht over de officiële installatie van Lidewij de Vos als Kamerlid en haar lijsttrekkerschap (nos.nl) (nos.nl). Bevat tevens de hoofdlijnen van het FvD-verkiezingsprogramma 2025: o.a. een totale asielstop, vertrek uit de EU, ontkenning van een klimaat- of stikstofcrisis en een verbod op “transgender-propaganda” op scholen. Geeft achtergrondinformatie bij de persoon De Vos (28 jaar, biochemicus/violiste) en bevestigt de thema’s van het manifest (soevereiniteit, tradities, etc.) zwart-op-wit.
• Follow the Money (19 sep 2025) – “‘Partij-ideoloog’ FvD maakte het afgelopen jaar vier snoepreisjes naar Rusland.” – Onderzoeksjournalistiek stuk van Laurens Groeneveld over de internationale connecties van Forum voor Democratie (ftm.nl) (ftm.nl). Legt bloot dat FvD-ideoloog John Laughland recent meerdere door het Kremlin betaalde conferenties heeft bezocht, terwijl FvD juist met De Vos als nieuw boegbeeld het pro-Rusland-imago probeert af te schudden. Belangrijk voor context: het laat zien dat er een spanningsveld bestaat tussen FvD’s gepredikte waarden van nationale onafhankelijkheid en de praktijk binnen de partij, wat voor kritische kiezers relevant kan zijn.
• Stuk Rood Vlees (16 sep 2025) – “Plaatjes van de electoraatjes 2025: FVD” – Analyseblog door politicologen Matthijs Rooduijn & Simon Otjes (stukroodvlees.nl). Bespreekt met grafieken en data welke sociaal-demografische groepen en opvattingen de achterban van FvD kenmerken. Laat zien dat FvD zich stevig heeft genesteld op de uiterste rechterflank van het spectrum en op vrijwel alle punten extreem standpunt inneemt (stukroodvlees.nl). Zo vindt ~80% van FvD-stemmers dat de EU-integratie te ver is gegaan (tegen ~30% bij andere kiezers) (stukroodvlees.nl). Deze data-gedreven context bevestigt de in het essay aangeroerde afkeer van supranationale inmenging en de roep om herstel van nationale waarden bij FvD’s achterban.

Juridische en beleidsbronnen

• Forum voor Democratie – Verkiezingsprogramma 2025 – “Verkiezingsprogramma Tweede Kamerverkiezingen 2025-2029 (concept).” (fvd.nl)Officieel partijprogramma van FvD voor de verkiezingen van 29 oktober 2025. Hierin schetst FvD een “nieuwe kans” voor Nederland als trots en veilig land “waar onze waarden centraal staan” (fvd.nl). Het document benadrukt herstel van soevereiniteit (Nexit), een immigratiestop van 10 jaar, bescherming van traditionele cultuur en het afwijzen van globalistische klimaat- en genderagenda’s. Dit beleidsstuk vormt de feitelijke basis onder het essay en levert de concrete punten die in verhalende vorm aan kiezers worden gepresenteerd.
• Ministerie van AZ – Kabinetsreactie WRR-rapport Waarden en Normen (2004) – Kamerstuk 29 454 nr. 2 (Brief minister-president) (zoek.officielebekendmakingen.nl). In deze regeringsbrief reageert premier Jan Peter Balkenende op het WRR-rapport over waarden en normen. Hij benoemt een “breed onbehagen over verruwing van omgangsvormen” en zelfs “een toename van ‘hufterigheid’” in de maatschappij (zoek.officielebekendmakingen.nl). De brief onderstreept dat het behoud van gemeenschappelijke waarden zowel door overheid als samenleving moet worden gedragen. Het beleidsstuk is historisch belangrijk: het markeerde het begin van de publieke “normen en waarden”-discussie in Nederland, waar het huidige essay voort op borduurt.
• Inspectie van het Onderwijs (2021) – Uitleg wettelijke burgerschapsopdracht (basiswaarden) (onderwijsinspectie.nl). Deze overheidsbron licht de in 2021 aangescherpte wet op burgerschapsonderwijs toe. Scholen moeten actief respect voor de basiswaarden van de democratische rechtsstaat bijbrengen: vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit (onderwijsinspectie.nl). Deze wettelijke erkenning van kernwaarden in het curriculum laat zien hoe belangrijk gedeelde waarden geacht worden voor de sociale samenhang – precies datgene wat het essay bepleit (zij het op politiek niveau).
• Grondwet Art. 1 (Nederland) – Tekst van Artikel 1 Grondwet: Gelijke behandeling & discriminatieverbod. (denederlandsegrondwet.nl)De hoogste wet verankert dat “allen die zich in Nederland bevinden, in gelijke gevallen gelijk worden behandeld” en verbiedt discriminatie op welke grond dan ook. Dit grondwetsartikel belichaamt het principe van gelijkwaardigheid, een van de centrale waarden die het essay wil herstellen in de samenleving. Het herinnert eraan dat respect en gelijke rechten aan de basis staan van de Nederlandse waardensamenleving.
• Coalitieakkoord 2021–2025 – “Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst.” (Akkoord Rutte IV) (kabinetsformatie2023.nl). In dit regeerakkoord van VVD, D66, CDA en CU wordt geconstateerd: “De democratische rechtsorde is het fundament van onze samenleving. Dit fundament heeft barsten opgelopen. Wij willen het vertrouwen tussen burgers en overheid herstellen.” Deze passage toont dat ook vanuit regeringsperspectief het herstel van vertrouwen en waarden een speerpunt is. Het beleidsdocument benadrukt de noodzaak om “barsten” in het maatschappelijke fundament te helen – precies de oproep die in het essay aan alle kiezers wordt gedaan.