Een reflectie op jeugdzorg, uitsluiting en de belofte van een waardegedreven samenleving
In een recente ervaring, ontstaan vanuit een situatie die velen zou kunnen overkomen, werd een minderjarige uit huis geplaatst. Haar gedrag werd als problematisch gezien, haar uitingen als onhandelbaar. De moeder, zoekend naar hulp, gaf aan dat haar kind ondersteuning nodig had. Wat bedoeld was als een liefdevolle roep om hulp, werd opgevat als instemming met permanente plaatsing.
Sindsdien is de cirkel van nabijheid steeds verder doorbroken. Niet alleen werd de moeder gescheiden van haar kind, ook haar sociale netwerk werd uitgesloten. Mensen die hielpen, luisterden, aanwezig waren — raakten stilletjes uit beeld. Professionals namen de plaats in van nabijheid. En dat is precies waar het wringt.
De instellingen rondom het kind handelen volgens richtlijnen. De omgang wordt nu uitsluitend georganiseerd binnen de muren van de instelling. Het oorspronkelijke perspectief — om te onderzoeken of er ooit weer omgang thuis mogelijk is — lijkt stilletjes uit het beleidskader verdwenen. Zonder overleg. Zonder uitleg. En zonder dat het kind daar iets over mocht zeggen.
Het sociale netwerk, dat al die tijd de verbinding in stand hield, wordt ondertussen vervangen door professionals. Goede mensen. Welwillend. Maar beschikbaar tot vrijdag 17:00 uur. En zonder levenslange betrokkenheid.
Het kind zelf? Die heeft een vorm van autisme. Geen verstandelijke beperking, maar een communicatieve kwetsbaarheid. Frustratie wordt snel als agressie gezien, niet als een vorm van machteloos verdriet. Terwijl ze haar eigen pijn wél probeert te uiten. Maar niemand leert haar hoe.
Wat betekent dit in een waardegedreven samenleving?
In een samenleving waar liefde, samenwerking en zorg leidend zijn — de kernwaarden van de Ubuntu-filosofie — mogen systemen nooit het contact tussen ouder en kind in de weg staan. Dan erkennen we:
- Dat ieder mens gedragen moet worden in verbinding.
- Dat zorg pas betekenis krijgt als het samen gebeurt.
- Dat herstel altijd een richting blijft, ook als het moeilijk is.
De vraag die wij ons stellen als Kamer van Sociale Waarden is dan ook:
Hoe kunnen we zorg en bescherming organiseren, zonder liefde en verbinding te verdringen?
Een voorstel tot herstel
We pleiten voor een aanpak waarin:
- Kinderen structureel een stem krijgen, op een manier die bij hen past (via schrift, video, mentor of andere vorm van veilige expressie).
- Sociaal netwerk erkend wordt als waardevol deel van het hersteltraject, naast professionele hulpverlening.
- Begeleide omgang niet wordt beperkt tot instellingsterrein, maar gericht blijft op het herstellen van thuiscontact, waar mogelijk.
- Samenwerking gebeurt vanuit complementariteit, niet vervanging: professionals én betrokken burgers.
Wie het kind uit de kring haalt, breekt de kring voor ons allemaal.
Slotgedachte
In een wereld die steeds meer draait op regels, protocollen en risico-inschattingen, verliezen we soms de kracht van iets veel fundamentelers: nabijheid.
Bij De Kamer van Sociale Waarden geloven we dat het anders kan.
Liefde, samenwerking en zorg zijn niet alleen idealen — het zijn bouwstenen voor herstel.
En herstel begint met luisteren. Ook naar dat wat moeilijk is.
Call to Action: Eerst de mens, dan het systeem
Wanneer we toestaan dat systemen beslissen vóór mensen — zonder hen werkelijk te zien, te horen of te erkennen — raken we als samenleving steeds verder verwijderd van onze menselijkheid.
Maar er is een andere weg. Een waardegedreven weg.
Een weg waarin we zeggen: eerst de mens, dan het systeem.
Niet andersom.
We nodigen jou uit om die weg met ons te bewandelen.
Of je nu ouder, hulpverlener, beleidsmaker, buur, vriend of betrokkene bent:
je doet ertoe. Jouw betrokkenheid, jouw zorg, jouw liefde maken het verschil.
Sluit je aan bij de beweging van de Kamer van Sociale Waarden.
Want wie samen leeft, moet ook samen zorgen. En wie zorgt, begint altijd met luisteren.
Menselijkheid is geen optie. Het is:
Het begin.
Wetenschap en waarde – een pleidooi voor menselijkheid in de jeugdzorg
Als we vandaag kijken naar wat er misgaat in de jeugdzorg, dan moeten we één vraag centraal stellen:
Is het systeem nog dienend aan de mens — of verwachten we dat de mens zich onderwerpt aan het systeem?
In een ervaring die we binnen de Kamer van Sociale Waarden intensief volgen, zien we hoe een jong meisje met autisme uit huis is geplaatst. Niet omdat haar moeder haar niet liefhad, maar omdat haar gedrag – voortkomend uit een communicatieprobleem – als te complex werd ervaren. Het systeem nam over. De verbondenheid werd verbroken.
Maar deze situatie staat niet op zichzelf. Uit onderzoek van Dozier en collega’s, gepubliceerd in het Infant Mental Health Journal, weten we dat uithuisplaatsing het hechtingsproces ernstig verstoort. Kinderen raken niet alleen hun ouder(s) kwijt, maar ook hun basisveiligheid.
Bovendien leren we uit een systematische review van Vis en Thomas dat kinderen in dit soort trajecten vaak niet serieus worden genomen in hun eigen verhaal. Ze worden wel gehoord, maar zelden écht erkend. En als je voelt dat je stem niets verandert, dan geef je die stem uiteindelijk op.
En toch, diep in deze tragedie schuilt hoop. Want wie durft te luisteren, hoort méér dan gedrag. Gedrag is taal. En in het geval van kinderen met autisme — zoals besproken in het onderzoek van O’Neill en Jones — is die taal vaak verwarrend voor de buitenwereld, maar juist enorm betekenisvol als we bereid zijn om ons écht af te stemmen.
Daarom vragen we hier niet om sympathie, maar om een fundamentele koerswijziging:
Van beheersing naar begrip.
Van plaatsing naar herstel.
Van protocol naar nabijheid.
In de Ubuntu-filosofie — prachtig uitgewerkt door Metz in zijn ethische benadering van zorg — staat één ding centraal:
“Ik ben omdat wij zijn.”
Dat betekent dat niemand kan floreren in isolatie. Zorg is geen beroep, maar een gedeelde verantwoordelijkheid. En liefde mag nooit vervangen worden door een functiebeschrijving.
Dat wordt ook bevestigd in onderzoek van Van Pagée over herstelgericht werken in de jeugdzorg: relaties zijn de sleutel tot duurzame verandering. Geen maatregel of interventie heeft zoveel effect als het herstellen van vertrouwen.
En als we het hebben over vertrouwen, dan hebben we het ook over steun. Volgens een studie van Hiles et al. is het sociaal netwerk van kinderen in zorg cruciaal voor hun welzijn. En toch… wordt dat netwerk in de praktijk vaak buitengesloten. Uit voorzorg. Uit angst. Maar niet uit liefde.
Dus vandaag roep ik op — namens ieder kind dat zwijgt omdat niemand meer luistert:
Keer het om. Zet de mens weer op de eerste plaats.
Niet pas als het systeem ruimte maakt.
Maar omdat menselijkheid nooit mag wachten.
Dank je wel.
Overzicht van relevante wetenschappelijke artikelen en bronnen.
die ingaan op de thema’s in dit blogbericht: hechting, uithuisplaatsing, inspraak van kinderen, de rol van sociaal netwerk, Ubuntu en herstelgerichte jeugdzorg. Inclusief links naar de oorspronkelijke publicaties of databanken.
- Hechting en uithuisplaatsing
Artikel: Attachment and Placement Decisions in Child Welfare
Auteurs: Dozier, M. et al.
Tijdschrift: Infant Mental Health Journal
Link: https://doi.org/10.1002/imhj.20251
Kern: Bespreekt hoe hechtingsrelaties onder druk komen door uithuisplaatsing en welke effecten dat heeft op de ontwikkeling van kinderen.
- De stem van het kind in jeugdzorg
Artikel: Children’s participation in child protection decision-making: A systematic review
Auteurs: Vis, S.A. & Thomas, N.
Tijdschrift: Child Abuse Review
Link: https://doi.org/10.1002/car.2284
Kern: Over hoe kinderen inspraak ervaren in beslissingen die hun leven fundamenteel beïnvloeden.
- Ubuntu en zorg: morele en sociale dimensie
Artikel: The Ethics of Ubuntu and the Common Good in Social Work
Auteurs: Metz, T.
Tijdschrift: International Social Work
Link: https://doi.org/10.1177/0020872810371200
Kern: Verkenning van Ubuntu als ethisch kader in sociaal werk: verbondenheid, waardigheid, en relationele zorg.
- Herstelgericht werken in de jeugdzorg
Artikel: Restorative practices in child welfare: A systematic review
Auteurs: Van Pagée, L. et al.
Tijdschrift: Children and Youth Services Review
Link: https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2020.104995
Kern: Hoe herstelgerichte praktijken leiden tot betere relaties, participatie en lange termijn resultaten in de jeugdzorg.
Artikel: The Role of Social Support in the Lives of Youth in Out-of-Home Care
Auteurs: Hiles, D. et al.
Tijdschrift: Child & Family Social Work
Link: https://doi.org/10.1111/cfs.12151
Kern: Toont hoe cruciaal het is om sociale steun (naast formele hulpverlening) structureel te betrekken bij kinderen in zorg.
- Autisme en communicatieproblemen bij jeugdigen in zorg
Artikel: Understanding Challenging Behaviour in Autism: A Contextual Model
Auteurs: O’Neill, S. & Jones, R.S.P.
Tijdschrift: Clinical Child Psychology and Psychiatry
Link: https://doi.org/10.1177/1359104513497763
Kern: Verklaart hoe communicatieproblemen bij autisme vaak tot misinterpretaties leiden in de zorgcontext.
Extra bron: VN-Kinderrechtenverdrag (artikel 12 & 13)
Link: https://www.kinderrechten.nl/kinderrechten/alle-kinderrechten/opinie-en-participatie/
Kern: Over het recht van kinderen om gehoord te worden in zaken die hen aangaan.
