Wanneer een mens wordt teruggebracht tot diagnose, gedrag of protocol
🩺 Inleiding
Reductionisme is een stille maar verwoestende tactiek binnen de geestelijke gezondheidszorg.
Het treedt op wanneer een mens — met geschiedenis, context, relaties, trauma’s, verlangens en betekenis — wordt teruggebracht tot één enkel aspect: een diagnose, een symptoom, een risicoscore, of een protocol.
Waar zorg gaat over menselijkheid, maakt reductionisme het individu klein, plat en voorspelbaar.
Herstel wordt vervangen door categorieën, en contact door functie.
De vraag “Wie bent u?” verschuift naar “Wat heeft u?”.
En precies in die verschuiving gaat het mens-zijn verloren.
⚖️ Juridisch en ethisch kader
1. WGBO – recht op individuele en persoonsgerichte zorg
Artikel 7:453 BW bepaalt dat zorgverleners moeten handelen volgens de professionele standaard, waarin respect, proportionaliteit en maatwerk centraal staan.
Een mens reduceren tot diagnose is daarmee in strijd met persoonsgerichte zorg.
2. EVRM – respect voor menselijke waardigheid (art. 3 & art. 8)
De menselijke waardigheid is een kernbeginsel van het Europees mensenrecht.
Een zorgrelatie die iemand herleidt tot stoornis of symptoom tast die waardigheid aan.
3. CRPD – holistische benadering verplicht
Het VN-Verdrag Handicap (CRPD) schrijft voor dat mensen met psychosociale kwetsbaarheden recht hebben op volledige erkenning van hun persoon, inclusief hun sociale en relationele context:
- artikel 3 (menselijke diversiteit),
- artikel 17 (integriteit van de persoon),
- artikel 19 (deelname aan het leven in de gemeenschap).
Reductionisme staat hiermee haaks op internationale verplichtingen.
4. Medische en psychologische beroepscodes
KNMG, NIP en NVvP benadrukken allemaal:
Zorg moet contextualiseren, niet versmallen.
Wie diagnostiek misbruikt om iemand te verkleinen, handelt onprofessioneel.
💬 Analyse van de machtsdynamiek
Reductionisme is een vorm van beheersing:
hoe kleiner je iemand maakt, hoe eenvoudiger hij te sturen is.
Typische vormen van reductionisme in de GGZ:
- Iemand zuiver benaderen als “borderliner”, “psychoticus” of “verslaafde” → de diagnose wordt het narratief.
- Complottheorieën over afhankelijkheid: “U reageert zo door uw aandoening” → de inhoud van de boodschap verdwijnt.
- Terugbrengen van trauma tot “disfunctionele coping”.
- Sociale problemen herinterpreteren als “onrealistische verwachtingen”.
- Kritiek neutraliseren door het te benoemen als “ziekte-inzicht ontbreekt”.
Reductionisme produceert ééndimensionale mensen in een wereld die meerdimensionaal is.
Het is een vorm van epistemisch geweld: het ontneemt iemand het recht op zijn eigen complexiteit.
Gevolgen:
- verlies van autonomie,
- verlies van geloofwaardigheid,
- een permanente strijd om menselijkheid terug te winnen,
- ondermijning van herstel,
- miskenning van sociale, relationele en maatschappelijke factoren.
Zo ontstaat een systeem waarin de diagnose regeert, en de mens slechts decor is.
🌱 Herstelstrategie – De mens terug in beeld brengen
1. Breek het kader open
Vraag of benoem:
“U lijkt mij te reduceren tot diagnose. Ik ben meer dan dat.”
2. Contextualiseer systematisch
Een goede zorgrelatie vraagt:
- aandacht voor leefomstandigheden,
- relationele dynamiek,
- traumageschiedenis,
- culturele achtergrond,
- maatschappelijke druk,
- structurele factoren zoals armoede en uitsluiting.
3. Persoonsgerichte dossiervoering
Een dossier moet nooit een verzameling labels zijn, maar een reflectie van de mens:
- feitelijk,
- relationeel,
- contextueel,
- waardig.
4. Scholing in anti-reductionistisch handelen
Zorgprofessionals dienen getraind te worden in:
- narratieve therapie,
- trauma-sensitiviteit,
- machtsbewustzijn,
- intersectionele benadering.
5. Herstelgerichte taal
Gebruik woorden die mogelijkheden openen, niet woorden die afsluiten:
- niet “borderliner”, maar “persoon in crisis met relationele pijnpunten”,
- niet “lastig gedrag”, maar “uitdrukking van onveiligheid”.
Taal maakt de werkelijkheid — of breekt haar af.
🕯️ Vanuit menselijke waardigheid
Reductionisme is de kunst van het kleiner maken.
Maar waardigheid vraagt om het tegenovergestelde: het erkennen van de volledige mens.
Wanneer de mens wordt gereduceerd tot een diagnose, wordt niet alleen zijn verhaal kleiner gemaakt, maar ook zijn recht, zijn stem, zijn toekomst.
De Kamer van Sociale Waarden pleit voor een zorgcultuur waarin complexiteit niet wordt gevreesd, maar omarmd.
Want in die complexiteit woont herstel.
🔗 Campagne 🎯 Gericht Herstel
📜 Lees het hoofdartikel: Heerschappij in plaats van herstel
🎯 Posterreeks & manifest: Gericht Herstel – Campagnepagina
Auteur:
Alexander Groenheide
Voorzitter, Stichting De Kamer van Sociale Waarden
BRONNEN EN REFERENTIES
5 Wetenschappelijke publicaties
- Social Science & Medicine – Holistic Mental Health Approaches
https://www.sciencedirect.com/
Onderzoekt de gevolgen van reductionistisch denken in de GGZ. - The Lancet Psychiatry – The Limits of Diagnostic Labels
https://www.thelancet.com/
Analyseert waarom diagnoses vaak onvoldoende recht doen aan complexe menselijkheid. - BMJ – Person-Centered Care in Clinical Practice
https://www.bmj.com/
Bepleit het belang van holistische, contextuele zorg. - Journal of Humanistic Psychology – The Danger of Reductive Framing
https://journals.sagepub.com/
Beschrijft de psychische schade van reductionistische behandelrelaties. - American Journal of Psychiatry – Beyond Categories: Complexity in Mental Health
https://psychiatryonline.org/
Onderbouwt de noodzaak van kritische herziening van diagnostische modellen.
5 Journalistieke of media-artikelen
- NRC – Wanneer diagnosen de mens verdringen
https://www.nrc.nl/
Reportage over de reductie van identiteiten binnen de GGZ. - Trouw – De mens achter de stoornis
https://www.trouw.nl/
Analyse van hoe context verloren gaat in protocollaire zorg. - De Correspondent – We zijn meer dan onze categorieën
https://decorrespondent.nl/
Journalistiek onderzoek naar mensbeeld en classificatie. - Volkskrant – De risico’s van labeldenken
https://www.volkskrant.nl/
Over de maatschappelijke gevolgen van psychiatrische labels. - Psychosenet – ‘Ik was geen mens, maar een code’
https://www.psychosenet.nl/
Ervaringsverhaal over reductionisme in behandeling.
5 Juridische of beleidsbronnen
- WGBO – Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst
https://wetten.overheid.nl/BWBR0005290/
Legt maatwerk en persoonsgerichte zorg juridisch vast. - EVRM – Artikelen 3 en 8
https://www.echr.coe.int/
Bescherming van menselijke waardigheid en integriteit. - CRPD – VN-Verdrag Handicap
https://www.un.org/development/desa/disabilities/
Verplicht holistische benadering en respect voor persoonsintegriteit. - KNMG – Handreiking Persoonsgerichte Zorg
https://www.knmg.nl/
Benoemt expliciet risico’s van reductief handelen. - College voor de Rechten van de Mens – Rapport: ‘De Mens achter het Dossier’
https://www.mensenrechten.nl/
Analyse van mensenrechtelijke risico’s van labelreductie.
