Hoe taal wordt ingezet om macht te behouden en vragen te neutraliseren
🩺 Inleiding
Taal behoort tot de krachtigste instrumenten binnen de geestelijke gezondheidszorg. Ze kan uitleg geven, veiligheid bieden en herstel ondersteunen — maar ook worden gebruikt om afstand te creëren, verwarring te zaaien en macht te behouden.
Wanneer vakjargon, afkortingen of complexe medische termen niet dienen om duidelijkheid te scheppen, maar worden ingezet om iemand over te blazen, op afstand te houden of te corrigeren, wordt taal een wapen.
Deze tactiek versterkt ongelijkheid: de behandelaar spreekt vanuit een positie van autoriteit, terwijl de patiënt achterblijft met verwarring, schaamte of stilzwijgende onderwerping.
Niet omdat het niet begrepen kan worden, maar omdat het niet bedoeld is om begrepen te worden.
⚖️ Juridisch en ethisch kader
1. WGBO – recht op begrijpelijke informatie
Artikel 7:448 BW verplicht zorgverleners om informatie “op duidelijke en begrijpelijke wijze” te verstrekken.
Het gebruik van jargon zonder uitleg is daarmee in strijd met de wet.
2. EVRM – recht op effectieve participatie
Onder artikel 8 EVRM valt ook de mogelijkheid om beslissingen te kunnen begrijpen en beïnvloeden.
Als taal wordt gebruikt om informatie te verhullen of afhankelijkheid te vergroten, wordt dit recht ondergraven.
3. CRPD – toegankelijkheid en communicatie
Artikel 21 CRPD stelt dat informatie toegankelijk, begrijpelijk en bruikbaar moet zijn voor personen met psychische kwetsbaarheden.
Jargon als uitsluitingsmechanisme is hiermee onverenigbaar.
4. Medische beroepscodes
De KNMG-gedragsregel over communicatie eist dat een arts “duidelijk, eerlijk en zonder onnodige complexiteit” communiceert.
Het doel van taal is begrip — nooit overheersing.
💬 Analyse van de machtsdynamiek
Jargon als wapen functioneert op drie niveaus:
1. Overheersing door deskundigheid
Door met specialistische termen te strooien zonder uitleg, wordt de behandelaar gepositioneerd als de enige die “het echt begrijpt”.
De patiënt leert dat zijn vragen “dom” zijn.
Zelftwijfel vervangt zelfbeschikking.
2. Verhulling van verantwoordelijkheid
Onheldere taal vervaagt:
“Het is een complexe casus”, “uw copingmechanisme vertroebelt de inschatting”, “er is sprake van beperkte intrusietolerantie” — geen van deze zinnen vertelt wát er werkelijk speelt.
3. De neutralisering van kritiek
Jargon kan kritiek depersonaliseren of wegzetten als “symptoom”:
- “Uw perceptie is gedereguleerd.”
- “Dat valt binnen uw pathologische interpretatiekader.”
- “Dit is projectieve dynamiek.”
De vraag of de patiënt misschien gewoon gelijk heeft, wordt zo zorgvuldig vermeden.
🌱 Herstelstrategie – Taal terug als brug, niet als barrière
1. Transparantie als standaard
Zorgverleners moeten elke term uitleggen — kort, helder en zonder neerbuigendheid.
2. Recht op begrijpelijke communicatie
Instellingen dienen beleid te voeren waarin elke patiënt het recht heeft om complexe termen te laten vervangen door heldere taal.
3. Taalcheck in dossierbeheer
Dossiers moeten:
- begrijpelijk zijn,
- zonder vaktaal waar het niet noodzakelijk is,
- zonder labels die als oordeel functioneren.
4. Herken en benoem taalmanipulatie
De patiënt, vertrouwenspersoon of een advocaat mag expliciet aangeven:
“Ik begrijp deze termen niet; kunt u dit in gewone taal uitleggen?”
Een zorgverlener die weigert, handelt in strijd met wet en beroepsethiek.
5. Scholing in gelijkwaardige communicatie
Zorgteams moeten worden getraind in:
- laagdrempelige taal,
- trauma-sensitieve communicatie,
- machtsbewustzijn,
- en het toepassen van het ‘vertalingstoetsprincipe’:
“Kan dit door een leek in één zin begrepen worden?”
🕯️ Vanuit menselijke waardigheid
Taal mag nooit worden ingezet om iemand te kleineren, te verwarren of de mond te snoeren.
Jargon kan een brug zijn — maar als het wordt gebruikt als wapen, verandert het in een instrument van overheersing.
Herstel begint met woorden die verbinden, niet vervreemden.
De Kamer van Sociale Waarden staat voor een zorgcultuur waarin taal dient als licht, niet als mistgordijn.
🔗 Campagne 🎯 Gericht Herstel
📜 Lees ook: Heerschappij in plaats van herstel
🎯 Posterreeks en manifesto: Campagne Gericht Herstel
Auteur:
Alexander Groenheide
Voorzitter, Stichting De Kamer van Sociale Waarden
BRONNEN EN REFERENTIES
Wetenschappelijke publicaties
- Journal of Medical Ethics – Communication and Patient Understanding
https://jme.bmj.com/
Onderzoekt hoe taalcomplexiteit de autonomie van patiënten beperkt. - BMJ – Complexity and Clarity in Clinical Language
https://www.bmj.com/
Analyse over hoe jargon misverstanden creëert in zorgrelaties. - Social Science & Medicine – Language, Power and Mental Health
https://www.sciencedirect.com/
Bestudeert de machtsfunctie van taal in psychiatrische contexten. - Psychiatric Services – Communicative Barriers in Mental Health Care
https://ps.psychiatryonline.org/
Toont hoe onbegrijpelijke zorgtaal herstel belemmert. - The Lancet Psychiatry – Health Literacy and Psychiatric Outcomes
https://www.thelancet.com/
Benadrukt het belang van begrijpelijke communicatie voor herstel en veiligheid.
Journalistieke of media-artikelen
- NRC – Waarom patiënten verdwalen in zorgtaal
https://www.nrc.nl/
Reportage over de kloof tussen patiënten en medische terminologie. - Trouw – De impact van onbegrijpelijke zorgtaal
https://www.trouw.nl/
Analyse van jargon als belemmering voor herstel. - De Correspondent – Hoe taal macht creëert in zorgsystemen
https://decorrespondent.nl/
Onderzoekt taalgebruik als institutioneel instrument. - Volkskrant – Jargon in de zorg: handig of schadelijk?
https://www.volkskrant.nl/
Journalistieke reflectie op taal en verantwoordelijkheid. - Psychosenet – ‘Ze praatten over mij, niet met mij’
https://www.psychosenet.nl/
Ervaringsverhaal over vervreemding door onduidelijke medische termen.
Juridische of beleidsbronnen
- WGBO – Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst
https://wetten.overheid.nl/BWBR0005290/
Legt het recht op begrijpelijke informatie vast. - KNMG Gedragsregels – Communicatie in de zorg
https://www.knmg.nl/
Eist duidelijkheid en toegankelijkheid van taal. - CRPD – VN-Verdrag Handicap, artikel 21
https://www.un.org/development/desa/disabilities/
Verplicht toegankelijke en begrijpelijke communicatie. - EVRM – Artikel 8: Recht op effectieve participatie
https://www.echr.coe.int/
Onderbouwt het recht om informatie te begrijpen. - Mensenrechtenrapport – Informatie als recht, niet als obstakel
https://www.mensenrechten.nl/
Analyse van toegankelijkheid en communicatie in zorginstellingen.
