Wanneer de kern van het probleem bewust buiten beeld wordt gehouden
🩺 Inleiding
In elke zorgrelatie hoort het gesprek helder, eerlijk en gericht te zijn op de hulpvraag van de patiënt. Toch komt het in de psychiatrie regelmatig voor dat wanneer iemand een concreet probleem, klacht of grens benoemt, het gesprek direct wordt verlegd naar een ander thema: gedrag, diagnose, motivatie, therapietrouw of medicatie.
Deze tactiek — afleiden en onderwerpverschuiving — is subtiel maar uiterst effectief in het neutraliseren van kritiek.
Niet het probleem wordt opgelost, maar de aandacht wordt verplaatst.
Wat overblijft is frustratie, stilzwijgen en het gevoel dat er nooit echt wordt geluisterd.
⚖️ Juridisch en ethisch kader
Zowel de WGBO als het internationale mensenrechtelijk kader maken duidelijk dat zorg gebaseerd moet zijn op inspraak, informatie en wederzijds respect.
Relevante bepalingen:
- Artikel 7:448 BW (WGBO) verplicht de hulpverlener om de patiënt volledig te informeren, maar óók om diens vragen en zorgen serieus te nemen.
- Artikel 8 EVRM beschermt het recht op persoonlijke autonomie, inclusief het recht om gehoord te worden over wezenlijke zaken die het leven en welzijn raken.
- Het VN-Verdrag Handicap (CRPD) bepaalt in artikel 3 dat autonomie, participatie en respect voor de wilsverklaring leidende beginselen zijn van zorgverlening.
Wanneer een behandelaar het onderwerp bewust verschuift om kritiek of vragen te ontwijken, handelt hij in strijd met deze beginselen.
Het gaat niet alleen om miscommunicatie — het gaat om een systematische verschuiving van macht, waarbij de stem van de patiënt wordt gemarginaliseerd.
💬 Analyse van de machtsdynamiek
Onderwerpverschuiving werkt omdat het de patiënt op een zijspoor plaatst.
Voorbeelden uit de praktijk:
- De patiënt benoemt grensoverschrijdend gedrag → het wordt teruggebracht tot “overgevoeligheid”.
- De patiënt vraagt inzage in het dossier → de behandelaar maakt er een gesprek over “vertrouwen in de zorg” van.
- De patiënt meldt dat medicatie ernstige bijwerkingen geeft → het gesprek gaat over “innametrouw”.
- De patiënt bespreekt machtsmisbruik of ongelijkheid → de focus verschuift naar “communicatiegedrag” of “weerstand”.
Het patroon is steeds hetzelfde:
❌ De inhoudelijke vraag verdwijnt.
❌ De patiënt wordt gecorrigeerd of geherdefinieerd.
❌ De behandelaar behoudt de regie over het narratief.
Zo wordt niet het probleem aangepakt, maar de patiënt zelf geherkadert.
Het gevolg is een cultuur waarin de mens leert dat niets daadwerkelijk bespreekbaar is.
🌱 Herstelstrategie – Terug naar de essentie
1. Herken het moment van afleiding
Het begint met bewustwording. Zodra het gesprek plotseling over een ander onderwerp gaat, moet de patiënt of vertrouwenspersoon dit kunnen benoemen:
“Ik merk dat we van onderwerp veranderen. Ik wil terug naar mijn oorspronkelijke vraag.”
2. Regie teruggeven aan de patiënt
Instellingen dienen beleid te ontwikkelen waarin cliënten structureel worden uitgenodigd hun agendapunten bovenaan te zetten, met vaste ruimte per consult.
3. Afspraken over gespreksstructuur
- Begin elk gesprek met de vraag: “Wat wilt u vandaag besproken hebben?”
- Eindig elk gesprek met: “Zijn uw vragen volledig beantwoord?”
4. Reflectie en dossiervoering
Gespreksverslagen moeten altijd:
- de vraag van de patiënt benoemen,
- de gegeven reactie vastleggen,
- alternatieven en vervolgstappen vermelden.
Onderwerpverschuiving mag nooit een blanco plek achterlaten.
5. Professionele integriteit
Afleiden is een direct signaal van vermijding — vaak veroorzaakt door ongemak, tijdsdruk of machtsongelijkheid.
Training in communicatie-ethiek, trauma-sensitiviteit en machtsbewust handelen moet standaard worden binnen GGZ-teams.
🕯️ Vanuit menselijke waardigheid
Onderwerpverschuiving lijkt onschuldig, maar vormt een diepe breuk in de relatie tussen professional en patiënt.
Wie de essentie ontwijkt, erkent het menselijk verhaal niet.
En zonder erkenning kan herstel niet plaatsvinden.
De Kamer van Sociale Waarden benadrukt dat luisteren geen luxe is, maar een mensenrecht.
Niet de zorgverlener bepaalt de relevantie van iemands verhaal — dat doet de mens zelf.
🔗 Campagne 🎯 Gericht Herstel
Wil jij bijdragen aan een GGZ waarin de menselijke stem niet wordt weggewuifd, maar centraal staat?
📜 Lees het hoofdartikel: Heerschappij in plaats van herstel
🎯 Bekijk de campagnepagina: Gericht Herstel — Posterreeks & Manifest
Auteur:
Alexander Groenheide
Voorzitter, Stichting De Kamer van Sociale Waarden
BRONNEN EN REFERENTIES
Wetenschappelijke publicaties
- BMJ Open – Power and Patient Voice in Mental Health Care
https://bmjopen.bmj.com/content/10/2/e033997
Onderzoekt hoe communicatie en machtsverschillen de stem van patiënten beïnvloeden. - Social Science & Medicine – Psychiatry, Authority and Self-Determination
https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2019.112415
Analyseert autoriteit en narratieve controle in behandelrelaties. - Journal of Mental Health Counseling – Communication Patterns in Therapeutic Settings
https://www.tandfonline.com/
Bespreekt hoe afleiding en gesprekssturing worden ingezet in klinische contexten. - Psychiatric Services – Shared Decision-Making in Mental Health
https://ps.psychiatryonline.org/doi/full/10.1176/appi.ps.201700541
Benadrukt het belang van patiëntgestuurde gesprekken. - American Journal of Psychiatry – The Role of Listening in Recovery
https://psychiatryonline.org/
Onderzoekt de impact van erkenning en luistervaardigheid op hersteltrajecten.
Journalistieke of media-artikelen
- NRC – Waarom patiënten zich niet gehoord voelen in de GGZ
https://www.nrc.nl/
Reportage over miscommunicatie en vermijding in therapie. - Trouw – Het gesprek dat nooit over de kern gaat
https://www.trouw.nl/
Analyse van communicatiepatronen in zorginstellingen. - De Correspondent – Hoe taal macht vormt in de zorg
https://decorrespondent.nl/
Journalistiek onderzoek naar framing en verschuiving van onderwerpen. - Volkskrant – De stem van de patiënt raakt vaak onzichtbaar
https://www.volkskrant.nl/
Belicht hoe zorgstructuren inhoudelijke vragen wegduwen. - Psychosenet – ‘Ze luisterden niet naar mijn vraag’
https://www.psychosenet.nl/
Ervaringsartikel over onderwerpverschuiving in gesprekken.
Juridische of beleidsbronnen
- WGBO – Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst
https://wetten.overheid.nl/BWBR0005290/
Bepaalt de verplichting tot volledige en relevante informatie. - EVRM – Artikel 8: Recht op persoonlijke autonomie
https://www.echr.coe.int/
Beschermt de integriteit van de individuele stem. - CRPD – VN-Verdrag Handicap
https://www.un.org/development/desa/disabilities/
Verplicht respect voor de wilsverklaring en participatie. - IGJ – Toezichtkader Communicatie en Patiëntveiligheid
https://www.igj.nl/
Benoemt het belang van erkenning en gesprekskwaliteit. - College voor de Rechten van de Mens – Rapport ‘Een stem die gehoord moet worden’
https://www.mensenrechten.nl/
Beschrijft mensenrechtennormen voor communicatie in zorgrelaties.
