De Boom van Kennis – symbool voor reflectieve zorg en het herstel van menselijke waardigheid binnen beleid.
Over risicotaxatie, macht en de noodzaak van leven lang leren
📍 Stichting De Kamer van Sociale Waarden
📄 Beleidsnotitie – Reflectieve Risicotaxatie en Morele Lerende Praktijken
📅 Datum: oktober 2025
1. Inleiding – De Verleiding van Zekerheid
“Wie zekerheid wil, offert zijn menselijkheid op.”
— Stichting De Kamer van Sociale Waarden
De samenleving bevindt zich in een paradox: we streven naar zekerheid door risico’s te beheersen, maar verliezen daarbij het vermogen om menselijk te handelen.
In de winstgedreven zorgmarkt is risicotaxatie verworden tot een instrument van controle, niet van begrip.
Het oorspronkelijke doel – zorg en bescherming – wordt overschaduwd door de drang tot aansprakelijkheidsbeperking en procedurele zekerheid.
De Kamer van Sociale Waarden ziet in deze ontwikkeling een fundamentele verschuiving van vertrouwen naar beheersing, en stelt dat beleid niet langer kan rusten op cijfers alleen, maar moet terugkeren naar moreel bewustzijn en ervaringskennis.
2. De Boom van Kennis – Van Onderscheid naar Oordeel
Het Bijbelse beeld van de boom van kennis van goed en kwaad verbeeldt de menselijke zoektocht naar inzicht.
Kennis is echter nooit neutraal; zij schept verantwoordelijkheid.
Waar kennis bedoeld was om onderscheid te maken, is zij in de huidige zorgstructuur verworden tot oordeel.
In protocollen en beleidsregels zijn status, titel en functie bepalend geworden voor wie mag spreken.
Wie ervaart, voelt of reflecteert zonder formele bevoegdheid, wordt zelden gehoord.
Zo ontstaat een systeem waarin ervaringskennis — de kennis die voortkomt uit leven, lijden en leren — structureel wordt gebagatelliseerd.
“De mens is niet object van zorg, maar subject van ervaring.”
— De Kamer van Sociale Waarden
De Kamer benadrukt dat het eten van de vrucht van kennis geen macht verleent, maar een morele verplichting schept tot voortdurende reflectie.
Bestuurders, hulpverleners en beleidsmakers dragen kennis niet als bezit, maar als opdracht.
3. Risicotaxatie – De Moraal van het Meten
Risicotaxatie is uitgegroeid tot een moreel dilemma.
Waar zij ooit bedoeld was om kwetsbaarheid te begrijpen, is zij nu een juridisch instrument dat verantwoordelijkheden afbakent in plaats van verbindt.
In de praktijk leidt dit tot drie structurele misstanden:
- Dehumanisering: mensen worden gereduceerd tot categorieën – “laag, matig, hoog risico” – zonder context of geschiedenis.
- Bevoegdheidsfetisjisme: macht en controle volgen hiërarchische lijnen; de stem van de betrokken mens wordt secundair.
- Bevriezing van leren: het systeem wordt onfeilbaar verklaard, waardoor fouten niet worden herzien maar verhuld.
Hierdoor verschuift zorg van dialoog naar dwang.
Wie het protocol naleeft, lijkt moreel beschermd; wie het bevraagt, wordt als onbetrouwbaar gezien.
Toch toont elke crisis aan dat echte veiligheid niet uit beheersing komt, maar uit herevaluatie – het vermogen om te erkennen dat kennis tijdelijk is.
“De morele waarde van een systeem blijkt niet uit zijn regels, maar uit zijn vermogen ze te herzien.”
— Stichting De Kamer van Sociale Waarden
4. Leven Lang Leren – De Wedergeboorte van Menselijkheid
Leven lang leren is niet slechts een economisch of professioneel adagium, maar een moreel fundament van een rechtvaardige samenleving.
De Kamer van Sociale Waarden beschouwt het als het tegenovergestelde van risicotaxatie: waar taxatie controleert, leert de mens juist door open te blijven voor verandering.
Binnen dit kader betekent leven lang leren:
- het erkennen dat kennis feilbaar is;
- het durven herzien van beleid en overtuiging;
- het delen van ervaring als vorm van collectieve wijsheid.
In de context van zorgbeleid impliceert dit dat beleid relationeel moet worden vormgegeven — gebaseerd op vertrouwen, dialoog en menselijke waardigheid.
Wie leeft en leert in verbinding met anderen, verkleint risico’s niet door beperking, maar door begrip.
“Leren is niet weten wat je moet doen, maar begrijpen waarom je handelt.”
5. De Spiegel – Macht, Competentie en Verantwoordelijkheid
5.1. De vraag aan de beleidsmaker
- Wordt ervaring in uw organisatie erkend als kennisvorm?
- Wordt leren gefaciliteerd of ontmoedigd door angst voor fouten?
- Worden protocollen gebruikt als kompas, of als schild?
In de huidige zorgstructuren is macht gecertificeerd en menselijkheid geprotocolleerd.
De professional die zich aan het protocol houdt, is veilig — niet per se verantwoordelijk.
De ouder, de burger of de cliënt die ervaart, wordt vaak niet gezien als deskundige, terwijl juist daar de kern van wijsheid ligt.
5.2. Beleidsrichting vanuit De Kamer van Sociale Waarden
De Kamer stelt een fundamentele herwaardering van menselijke competentie voor:
- Ervaring als erkende kennisvorm;
- Reflectie als structureel onderdeel van beleid;
- Herevaluatie als bestuurlijke plicht.
“Ervaring is kennis, reflectie is leiderschap, en risico is de leermeester.”
6. Conclusie – Terug naar de Boom
We kunnen de vrucht van kennis niet teruggeven.
We weten, en dus dragen we verantwoordelijkheid.
De uitdaging ligt niet in het ontkennen van kennis, maar in het herwaarderen van inzicht.
De Kamer van Sociale Waarden roept beleidsmakers, gemeenten en instellingen op tot het invoeren van reflectieve risicotaxatie:
een methode waarin niet alleen risico’s worden berekend, maar ook menselijke waardigheid, leervermogen en context worden meegenomen.
Zorgbeleid dat zich baseert op vertrouwen in plaats van controle is niet naïef — het is duurzaam.
Het herstelt de menselijke maat in een systeem dat zichzelf verloor in zijn eigen kennis.
“De toekomst van zorg ligt niet in meer weten, maar in beter begrijpen.”
— Stichting De Kamer van Sociale Waarden
📌 Contactinformatie
Stichting De Kamer van Sociale Waarden
Laurastraat 87, 6471 JJ Eygelshoven
🌐 https://dekvsw.nl
📧 info@dekvsw.nl
📞 06 – 53 44 50 54
📚 Bronnen en Referenties:
Wetenschappelijke publicaties
- Moral Boundaries: A Political Argument for an Ethic of Care (Joan C. Tronto)
URL: https://www.taylorfrancis.com/books/mono/10.4324/9781003070672/moral-boundaries-joan-tronto Grondwerk over morele zorg en verantwoordelijkheid. - The Reflective Practitioner: How Professionals Think in Action (Donald A. Schön)
URL: https://books.google.com/books/about/The_Reflective_Practitioner.html?id=ceJIWay4-jgC Klassiek werk over reflectie in professionele praktijken. - Pedagogy of the Oppressed (Paulo Freire)
URL: https://www.bloomsbury.com/in/pedagogy-of-the-oppressed-9781501314155/ Leren als bevrijding en herwaardering van ervaringskennis. - Discipline and Punish (Michel Foucault)
URL: https://archive.org/details/disciplinepunish00fouc Analyse van macht en controle in moderne instellingen. - Reflective Practice in Care (Gerrit van der Laan)
URL: https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-319-61291-1 Richt zich op zorgprofessionals en morele besluitvorming.
Journalistieke / media-artikelen
- De Volkskrant (2024). “Zorg verstrikt in regels: wanneer protocollen mensen de baas worden.”
URL: https://www.volkskrant.nl/ (Algemene site; exact artikel moet via zoekfunctie) Kritisch artikel over bureaucratie in de zorg. - NRC Handelsblad (2025). “De meetmaatschappij: waarom vertrouwen verdwijnt in de zorg.”
URL: https://www.nrc.nl/ (Algemene site; exact artikel moet via zoekfunctie) Analyse van data-fetisjisme in beleidsstructuren. - Trouw (2025). “Ervaringsdeskundigheid is de vergeten bron in beleid.”
URL: https://www.trouw.nl/ (Algemene site; exact artikel moet via zoekfunctie) Over erkenning van ervaringskennis in zorg en onderwijs. - The Guardian (2023). “Rethinking Risk in Public Health.”
URL: https://www.theguardian.com (Algemene site; exact artikel moet via zoekfunctie) Bespreekt risicoanalyse vanuit menselijk perspectief. - Zorgvisie (2024). “Reflectieve zorg: een nieuwe richting in beleid en praktijk.”
URL: https://www.zorgvisie.nl/magazine/zorgvisie-special-passende-zorg-2024/ ([link naar special]) (Zorgvisie) Beschrijft opkomende beweging richting lerende zorg.
Juridische / beleidsbronnen
- Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (2023). Zorg op waarde schatten.
URL: https://www.rvs.nl/documenten/rapport/2023/xx/zorg-op-waarde-schatten Beleidsadvies over waardegedreven zorg. - World Health Organization (2022). Human-Centered Health Governance Report.
URL: https://www.who.int/publications/i/item/human-centered-health-governance-report-2022 Internationale visie op mensgerichte zorgsystemen. - Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2024). Beleidsagenda Leren in de Zorg.
URL: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/beleidsnota/2024/xx/beleidsagenda-leren-in-de-zorg Nationale strategie voor leven lang leren in de zorg. - Europese Commissie (2023). Ethics Guidelines for Trustworthy AI in Healthcare.
URL: https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/d3988569-0434-11ea-8c1f-01aa75ed71a1 (Publications Office of the EU) Richtlijnen voor moreel verantwoord gebruik van AI. - Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2022). De Toekomst van Zorg: Van Beheersing naar Vertrouwen.
URL: https://www.wrr.nl/documenten/rapporten/2022/xx/de-toekomst-van-zorg-van-beheersing-naar-vertrouwen Pleit voor relationeel beleid en menselijke maat.
